Basic HTML Version
18
/ Bezmiâlem Aktüel 2018
Devletin başındaki bir validenin aynı zamanda halkının da anası olduğunu
gösteren Bezmiâlem Valide Sultan, Osmanlı vakıf kültürünü anlamada
muhteşem bir örnektir.
HAKTAN ALDIĞINI
HALKINA DAĞITAN
VALİDE SULTAN
PROF. DR. ARZU TERZİ
/ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ TARİH BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI BAŞKANI
Bezmiâlem Valide Sultan’ın hayatı incelendiğinde akıllı,
tedbirli, şefkatli ve cömert bir kadın, dünyevi hırs ve
gösterişlerden kendini alıkoymaya muvaffak olmuş seçkin
bir insanla karşılaşılır. O, Sultan II. Mahmud adına pek çok
vakıf kuran vefalı bir eş, oğlu Sultan Abdülmecid’e karşı
müşfik ve sevgi dolu bir annedir. Sultan Abdülmecid dönemi
hareminin israf ve gösteriş merakına bir ölçüde engel
olabilen, gerektiğinde devlet işlerinde padişahın yardımcısı,
aldığı kararlarının destekçisi; fakat mevkiini hiçbir zaman
kötüye kullanmayan bir valide sultandır.
En çok Vakıf Kuran Valide Sultan
Osmanlı tarihinde “en çok vakıf kuran valide sultan”
olma vasfını taşıyan Bezmiâlem Valide Sultan,
gelirlerini hayır işlerine harcayan, kurduğu vakıflarıyla
haktan aldığını halka dağıtabilen manevî dünyaya
sahip bir idarecidir.
“İnsanoğlu öldüğü zaman bütün âmellerinin sevâbı da
sona erer. Şu üç şey bundan müstesnadır. Sadakâ-i
câriye, istifâde edilen ilim, kendisine duâ eden hayırlı
evlâd”
İşte Bezmiâlem Valide Sultan’ın hayatının en önemli
özelliği, insanın ölümünden sonra amel defterinin
kapanmayacağı sadaka-i cariyelerden biri olan vakıf
kurmada gösterdiği yarıştır.
Hayrat ve Akarat Vakıfları
Vakfın hayrât ve akarât olmak üzere iki önemli unsuru
vardır. İlki doğrudan halka hizmet sunan vakıf bina ve
kuruluşlardır. Bunlara hayrât adı verilir. Bunların umumi
masraflarını karşılayarak topluma hizmet sunmalarını
sağlamak ve özellikle oralarda çalışanların ücretlerini
ödemek için vakfedilen bina, arazi, çarşı ve hanlar,
nakit para vs. gibi menkul veya gayrimenkul gelir
kaynaklarının teşkil ettiği vakıflara ise akarât adı verilir.
Bu iki tür vakıf birbirini tamamlamaktadır.
Bezmiâlem Valide Sultan’ın vakfiyelerine göre
gelirlerini, kurduğu veya kuracağı vakıf eserlerinde
harcamak üzere vakfettiği gelir kaynakları yani akarat
vakıfları, İstanbul içinde özellikle Beykoz, Riva, Göksu,
Anadoluhisarı, Kanlıca, İncirliköy, Üsküdar, Beşiktaş,
İstanbul’un sur içi dediğimiz semtleri, Bakırköy ve
Silivri’de yer almaktadır. İstanbul dışında ise Gemlik,
Ayvacık, Edremid, Kemer Edremid, İzmir, Furni
Adası, Selanik ve Varna şehirlerinde bulunur. Özellikle
Ayvacık, Edremid, Kemer Edremid ve Furni Adası’nda
oldukça çok sayıda zeytin ağaçları, zeytin mengeneleri
ve zeytin mağazaları bulunmaktadır.
BezmiâlemValide Sultan kurduğu tüm hayrat ve akarat
vakıflarını, kendisine bizzat tahsis edilen gelirlerinden
satın almış ve böylece gelir kaynaklarının çok büyük
kısmını vakıf kurmada harcamıştır.