Basic HTML Version
32
BezmiâlemAktüel 2014 / 4
Çay, baharat, ve koku ajanı olarak parfümeri ve koz-
metik ürünlerde de kullanılan adaçayının sedatif,
nöroprotektif ve hatta hafızayı güçlendirici türleri de
mevcuttur. Avrupa’da “Tıbbi Adaçayı” olarak bilinen
ve Avrupa Farmakopesi’nde yer alan
Salvia officinalis
L. her derde deva bir ilaç olarak ilan edilmiştir
2
. Orta
Avrupa ve Balkanlar’da yabani olarak bulunur, biz de
ise kültürü yapılmaktadır.
Salvia
türleri, özellikle tıbbi
adaçayı olan
S. officinalis
ve
S. triloba
antimikrobiyal,
anti-enflamatuvar etkileriyle ağız ve boğaz mukozası
yaraları, diş eti yaraları ve protez dişlerin vurması ile
oluşan yaralarda gargara olarak kullanılmaktadırlar.
Adaçayı’nın Doğu Asya’da ve özellikle Çin’de yetişen
türü
S. milthiorrhiza
türü taşıdığı fenolik bileşikler ve
abietan diterpenler nedeniyle angina pectoris ve myo-
cardial infraction gibi bazı kalp hastalıklarının tedavi-
sinde yıllardan beri geleneksel Çin tababetinde kapsül
olarak kullanılmaktadır
3
.
Türkiye’de tedavi alanında kullanılan Adaçayı türü ise
S. fruticosa
Miller (sinonimi:
S. triloba
L. Fil) olup çalı
görünüşünde leylak renkli çiçekler açan çok yıllık bir
bitki olup Batı ve Güney-Batı Anadolu’da bolca yetiş-
mektedir. Memleketimizde ve Yunanistan da tıbbi ada-
çayı olarak daha çok bu tür bilinmektedir. Türkiye’nin
bir ihraç ürünüdür ve yapraklı ve çiçekli dallarından
su buharı distilasyonu ile elde edilen uçucu yağı “elma
yağı” olarak bilinir. Bu uçucu yağa elma yağı denme-
sinin nedeni bitkinin bazı dalları üzerinde küçük bir
elmayı andıran esmer-yeşil renkli mazıların bulunma-
sıdır. Uçucu yağ verimi % 2-3 dür ve ana bileşeni bir
monoterpen olan eucalyptol (1,8-cineol) dür ve uçucu
yağın ~ % 60 nı oluşturur.
S. officinalis
türünün aksi-
ne thujon bakımından oldukça fakirdir, thujon’un bazı
toksik etkileri nedeniyle kullanımının yasak olduğu
Avrupa ülkelerinde
S. triloba
tercih edilmektedir. Gaz
söktürücü, midevi, ter kesici ve idrar arttırıcı özellikleri
vardır. Dahilen bir fincan suya 3-5 damla damlatılarak
içilir, haricen ise yara iyi edici ve antiseptik olarak kul-
lanılır. Adaçayı’nın yapraklarından hazırlanan infüzyon
özellikle Batı Anadolu’da çay şeklinde yaygın olarak
tüketilmektedir ve yapraklarından hazırlanan
Salviae
folium uçucu yağı ise diğer bazı uçucu yağ droglarıyla
(Menthae folium, Eucalypti folium, Anisi fructus ve Fo-
eniculi fructus) birlikte solunum yolları enfeksiyonla-
rında kullanılmaktadır.
S. triloba
gargara olarak hazırlanan tıbbi çayların bile-
şimine de girer. Güçlü antimikrobiyal etkisi nedeniyle
ayrıca ağız, boğaz ve öksürük pastillerinin ve antiviral
etkili şurupların bileşimine de giren
S. triloba
’nın sek-
resyon düzenleyici ve astrenjan etkisi de vardır. Yap-
rakları ve çiçekleri salvigenin, apigenin, luteolin vb.
flavonoitler ve türevleri ve diğer fenolik bileşikler ve
ursolik asit ve oleanolik asit başta olmak üzere bazı
triterpenlerce zengindir. Özellikle kökleri carnosol,
carnosic acid, rosmadial ve isorosmanol gibi güçlü
antioksidan etkili abietan diterpenler taşır. Gargara,
“BAHÇESİNDE ADAÇAYI YETİŞEN İNSAN
NİÇİN ÖLSÜN?”
“Cur Moriatur Homocui Salvia Crescit In Horto?”
Dünyada 900’den fazla Tür-
kiye’de ise yarısı endemik
1
olan 90 kadar türle tem-
sil edilen Adaçayı (Salvia
L
.) bitkisinin tıbbi değeri ortaçağda önemli bir
eğitim merkezi olan Salerno Tıp Okulu’nda yu-
karıdaki deyişle en iyi şekilde ifade edilmiştir.
Adaçayı çok eski çağlardan günümüze değin so-
ğuk algınlığı, boğaz ağrısı, gece terlemeleri ve
tüberküloza karşı, ayrıca midevi, gaz söktürü-
cü ve menstrual bozuklukların tedavisinde halk
arasında kullanılmaktadır.
Bezmialem Vakıf Üniversitesi
Eczacılık Fakültesi Dekanı
Prof. Dr.
Gülaçtı TOPÇU