Basic HTML Version
BezmiâlemAktüel 2014 / 4
33
infüzyon ve pastillerinde kullanılan kısmı genelde yap-
raklarıdır ve günlük kullanım dozu 4-5 gram kuru drog
veya buna karşılık gelen ekstresidir.
Anadolu’da kır kahvelerinde Adaçayı adı altında
Sal-
via
’nın yanısıra esasen dağçayı (çalba) olarak bili-
nen
Sideritis
türlerinden hazırlanan çaylar da ikram
edilmektedir.
S. officinalis
ve
S. triloba
türlerinin yanı sıra, misk
adaçayı olarak da bilinen
S. sclarea
ve ayrıca
S. tomen-
tosa
çeşitli amaçlarla kullanılan adaçaylarıdır, özellik-
le
S. sclarea
Avrupa’da gıda ve şarapçılıkta kullanılır-
ken Türkiye’de çiçekli dalları ile yapraklarının % 5 lik
infüzyonu midevi, yatıştırıcı ve terlemeyi azaltıcı olarak
kullanılır.
S. viridis
(
S. horminum
) ve
S. verbenaca
da
yine misk adaçayı gibi kullanılan adaçayı türleridir.
S.
tomentosa
türünün yaprakları da tıbbi adaçayı yaprağı
yerine kullanılır.
Adaçayının aşırı kullanımında kan basıncı yükselebilir.
Rahim kaslarını uyardığı için gebelik sürecinde kulla-
nılmaz ve annelerin süt üretimini durdurur.
Türkiye’de yetişen adaçayı türlerinden
S. virgata
ve
S.
multicaulis
türlerinin yaprakları haricen yara iyi edici
olarak kullanılırken,
S. dichroantha
türünün yaprak-
larından hazırlanan infüzyon Niğde ve çevresinde yine
yara ve çıbanların tedavisinde kullanılır.
S. forskahlei
ve
S. staminea
türlerinin yaprakları ise Anadolu’da ye-
meklik olarak, özellikle et dolması yapılmasında kul-
lanılmaktadır.
S. cryptantha
türü ise Ürgüp-Nevşehir yöresinde halk
arasında solunum yolları, mide-sindirim rahatsızlıkları
ve hemoroit tedavisinde kullanılmaktadır.
İstanbul Üniversitesi’nde doktora yıllarımda başlayan
Salvia
türleri üzerindeki araştırma çalışmalarım 30 yılı
aşkın bir süredir hala sürmekte ve bu amaçla 60 fark-
lı
Salvia
türü üzerinde çalışarak kimyasal içeriklerini
grubumuzla birlikte inceledik ve toplam 150 yi aşkın
yeni diterpen, 20 yi aşkın yeni triterpen ve 25 yeni fe-
nolik ve flavonoid bileşik elde ettik. Bu sonuçlar 65 bi-
limsel yayına dönüştü ve iki patent alındı. Bunlardan
biri
S. multicaulis
türlerinden elde ettiğimiz nor abietan
diterpenlerin yüksek antitüberküloz etkisi için
4
bir di-
ğeri ise bir başka
Salvia
türünden elde ettiğimiz po-
lihidroksilli triterpenlerin anti-enflamatuvar etkileri
5
nedeniyle alınmıştır. Son yıllarda ise
Salvia
ekstreleri
ve içerdiği bileşikler üzerindeki, özellikle de abietan
diterpenleri ve triterpenlerinin antikolinesteraz etkile-
ri üzerindeki araştırmalar ivme kazanmıştır. Gerek Av-
rupa’da gerekse Türkiye’de yapılan çalışmalarla
Salvia
türlerinin oldukça güçlü kolinesteraz inhibitör etkileri-
nin bulunması bazı Adaçayı türlerinin Alzheimer teda-
visinde kullanılabilecekleri yönündeki iddiaları güçlen-
dirmiştir. Nitekim bu konuyla ilgili olarak grubumuz
son yıllarda yaptığı araştırmaların sonuçlarını makale
vd. yayınlara dönüştürmüştür
6
. Şimdi de bazı türevleri
için patentleme çalışmalarına başlamıştır. Ayrıca
Sal-
via
türlerinden elde edilen bazı di- ve triterpenik bile-
şiklerin sitotoksik ve antitümör etkileri de gerek gru-
bumuz gerekse yurt dışındaki bazı gruplar tarafından
incelenmektedir.
Not: İnfüzyon: 100 g kaynar su içinde bir bitkinin tedavi amacıyla
kullanılacak kısımlarının (drog) belli bir miktarının (genelde 2-3 g)
yaklaşık 5 dakika kadar bekletilip sonra tülbentten geçirilmesiyle
elde edilen çözeltisidir, her bitkiye göre bu miktar ve süre ufak de-
ğişiklikler gösterebilir.
1. Davis, P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edin-
burgh Univ. Press, 7, pp. 451, 1988.
2. Topcu, G., Bioactive triterpenoids from Salvia species, Journal of
Natural Products, 69, 482-487, 2006.
3. Yin, Y. et al., Cardioprotective effect of Danshensu against
myocardial ischemia/reperfusion injury and inhibits apoptosis
of H9c2 cardiomyocytes via Akt and ERK1/2 phosphorylation,
European Journal of Pharmacology, 699, 219-226, 2013.
4. Ulubelen, A., Topçu, G., Bozok-Johansson, C., Norditerpenoids
and Diterpenoids from Salvia multicaulis with Antituberculous
Activity. J. Nat. Prod. 60, 1275-1280, 1997.
5. a)Topcu, G., Türkmen Z., Schilling, J.K., Kingston, D.G.I. Highly
Hydroxylated Triterpenes from Salvia kronenburgii, J. Nat.
Prod. 67, 118-121, 2004. b) Erman, B., Topcu, G., Inhibition of
NF- kB Activity by Triterpene Compounds, Int. Patent No: WO
2012130481, Koç University, Turkey, 2012.
6. Kivrak, I., Duru, M.E., Ozturk, M., Mercan, N., Harmandar, M.,
Topcu, G., Antioxidant, anticholinesterase and antimicrobial
constituents from the essential oil and ethanol extract of Salvia
potentillifolia, Food Chemistry, 116, 470-479, 2009.
Kaynakça