Basic HTML Version
11
/ Bezmiâlem Aktüel 2019
defterlerdendir. Bu defterler, vakıf hayrat birimlerinde görev yapan şahısların
adları, göreve atanma ile görevden ayrılma nedenleri ve bunların usül/
esaslarını ayrıntılı olarak ihtiva eden defterlerdir. Hazîne Defterlerinde
atamalarla ilgili ana kayıtlar Siyakat denen yazı türü ile kaleme alınmıştır.
Bununla birlikte muhtelif yerlerde, farklı yazı çeşitleri ile vakfiye, zeyl vakfiye,
berat, hüccet, ferman, ilmühaber, hüküm, tevcih kaydı ve derkenarlarla da
karşılaşılabilmektedir. Hazine defterleri, Selatin Hazîne, Hanım sultanlar
Hazine Defterleri, Paşalar Hazine Defterleri, Küçük Evkaf Hazine Defterleri,
Harameyn Hazine Defterleri, Askeri Hazine Defterleri, Muhasebe Hazine
Defterleri ve Müstakil Hazine Defterleri fonlarından oluşmaktadır.
Hurûfât (Vakıf Rûznâmçe) Defterleri;
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde
bulunan Hurûfât (Vakıf Rûznâmçe) Defterleri, kapsam ve muhteva
bakımından araştırmacıların sıklıkla başvurduğu kaynaklardandır. Arapça
harf kelimesinin cem’i olan hurûf kelimesi, Osmanlı’ya has bir biçimde
deformasyona uğramış ve ikinci kez Arapça çoğul eki getirilerek hurûfât
halini almıştır. Defterlerdeki kısa ancak amaca yönelik tutulan kayıtlar,
görevlilerin tayin, azil, nakil, ölüm gibi bilgilerinden meydana gelir.
Esâs (Yeni Şahsiyet Kaydı) Defterleri;
Yeni Şahsiyet Defterleri de
denilen Esâs Defterleri, genel olarak H. 1262 (M. 1845) tarihinden sonra
tutulan 122 adet defterden oluşmaktadır. Esâs Defterlerinin Atîk Hazîne
Defterleri ile Hurûfât Defterlerinden sonra tutulması bu defterlere
Yeni Şahsiyet Defterleri denmesine sebep olmuştur. Bu defterlerde;
vakıf görevlilerinin tayin, terfi ve tedavül işlemleri tablo halinde
düzenlenmiştir.
Hulâsa Defterleri;
Hulâsa Defterleri, vakıf kurum ve kuruluşlarında görev yapan başta
idari görevliler olan mütevelli, nâzır, kâtip, câbi olmak üzere diğer vakıf görevlilerinin tayin, terfi ve azillerine
dair tevcih kayıtlarının özetlerinin tutulduğu defterlerdir. Bu fon, H. 1282-1329 (M. 1865-1911) tarihleri
arasını kapsayan 41 defterden oluşmaktadır. Defterlerin çoğunluğu İstanbul’a ait olmakla birlikte Anadolu,
Rumeli, Haremeyn vakıfları serileri de bulunmaktadır.
Berevât Defterleri;
Berevât Defterleri şurût-berevât defterlerinden farklı olarak yalnızca vakıf görevlileri
tayin berâtlarının kayıtlarını ihtiva eder. 40 defterden oluşan berevât defterleri, H.1128-1330 (M.1715-1912)
tarihleri arasını kapsamaktadır. Berevât defterlerinden farklı ve istisnai olarak, VGMA’ya son dönemde
dahil edilen 2165, 2169, 2170, 2179, 2180 numaralı Samsun, Ankara ve Konya berât ve tevcih defterlerinde
hüccet, muhasebe kaydı, vakfiye, vakfiye hülasası, ilmühaber, ilmühaber kaimesi, tezkire kayıtları da
bulunmaktadır.
Duâgûy Defterleri:
Duâgûy defterleri, vakfın Hz. Peygamber, diğer peygamberler, yakınları, kendisi ya da
şart koştuğu herhangi biri için, vakfiyede belirtilen şartlara göre hayır duada bulunmak üzere tayin edilen
görevlilerin isimlerinin, görev yerlerinin, bağlı oldukları vakıf isimlerinin, aldıkları ücretlerin, tayin, terfi ve
azilleri ile alakalı kayıtların olduğu (Alkan, 2007: 14) defterlerdir. Üç defterden oluşan bu seride H.1220-
1300 (M. 1806-1883) tarihleri arasını kapsayan ve bazı Selâtîn vakıflarında görev yapan duâgûyları içeren
kayıtlar mevcuttur.
Ferâşet Defterleri;
Ferrâş kelime olarak imâret, câmi, mescit vb. yerlerin temizliğini yapıp hasır gibi
mefruşatını serme hizmetlerinde görevli kişilere verilen isim olarak bilinse de Osmanlı’da ferrâş kelimesi,
Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere’de bulunan kutsal yerlerin temizlik vs. hizmetlerini yapan
şahıslara verilen addır Ferâşet defterleri H.1200-1330 (M.1786-1912) tarihleri arasını kapsayan 7 defterden