Basic HTML Version
12
/ Bezmiâlem Aktüel 2019
oluşmaktadır. Bu defterlerin üçü (840-842)
Mekke’ye, dördü (843-846) Medine’ye aittir.
Fodula
Defterleri
ve
Taamiye
Defterleri;
Fodula Defterleri ile
Taâmiye Defterleri hem tutuluş
üslubu hem de içeriği bakımından
büyük oranda birbirlerine benzeyen
defterlerdir. VGMA’da bulunan 42
defterden oluşan ve H.1020-1330
(M.1612-1912)
tarihleri
arasını
kapsayan fodula defterlerinde:
İstanbul’da Ayasofya (Fâtih Sultân
Mehmed), Süleymaniye (Kanuni
Sultân Süleyman), Nuruosmaniye
(Sultân III. Osman), Mihrimah
Sultân, Sultân Bayezid-i Velî, Atîk
Vâlide Sultân, diğer büyük vakıflara
ait imaretlerden dağıtılan, et,
yemek, kuru gıda, fodula ve kime
dağıtıldıkları yer almaktadır.
Maâş Defterleri;
Maâş Defterleri H.1183-1341
(M.1770-1923) yılları arasında yazılan 10 defterden
oluşur. Görevlilere veya memurlara verilen maâşları
gösteren defterler olmalarının yanında, vakıflardan
intifa hakkı ile muhtaç aylığı alan kimselere tahsis
edilen ücretleri içeren Maâş Defterleri de vardır.
Çoğunlukla siyakat ile yazılan defterlerde rika ve
kırık divânî yazı çeşitlerine de rastlanır.
Atâyâ Defterleri;
Atâyâ Defterleri, Mekke, Medine,
Şam ve havalisi ile hac yolu güzergâhında bulunan
tekkelerdeki şeyhlere, sâdâta ve eşrafa gönderilen
hediye, para ve maaşların miktarının ve kimlere
gönderildiğinin kaydedildiği H.1267-1320 (M.1851-
1903) tarihleri arasını kapsayan 6 defterden
oluşmaktadır.
Surre Defterleri;
Surre, içine altın veya para gibi
değerli şeylerin konulduğu kese manasındadır.
Terim olarak ise her yıl hac döneminden önce
genellikle Mekke ve Medine halkına dağıtılmak
üzere yollanan para, altın ve diğer eşyalar için
kullanılır. Haremeyn’e surre gönderme geleneği
1915 yılına kadar devam etmiştir. Surre defterlerinin
büyük çoğunluğu Osmanlı Arşivlerinin bünyesinde
bulunmaktadır. Osmanlı Arşivi'nde H.1009-1327
(M.1600-1909) yılları arasına ait 4.170 adet surre
defteri bulunmaktadır.
Ahkâm Defterleri;
Vakıf iş ve işlemleri ile ilgili
hükümleri ihtiva eden ve Hicrî 1072-1300 (M. 1661-
1882) tarihleri arasını kapsayan 110 defterden
oluşmaktadır. Defterlerin bazılarında
hükümler dışında vakfiye,
vakfiye hülasası, mektup
özetleri,
ilmühaber,
tezkire, ilam, muhasebe
kaydı,
musakkafât
kaydı,
emirnâme,
ferman, buyruldu, tevcîh,
bilgilendirme
notları
ve atîk hazîne kayıtları
da bulunmaktadır. Bazı
defterlerin
adlarında
ilmühaber-ahkâm, ahkâm-
mekâtib,
ahkâm-ilamât
ifadeleri birlikte kullanılmış
olup, defterler ağırlıklı olan
belge türüne göre tasnif
edilmiştir.
Tafsil Defterleri;
Genel olarak vakıfların yönetimleri,
yöneticileri, hizmet görevlileri, atanma prosedürleri,
azil sebepleri, tamir-keşif hüccetleri, vakfın
muhasebesi, tezkire, ariza, maruz ile ilgili detaylı
bilgilerin kayıtlı olduğu Tafsil Defterleri, H.1097
(M.1685) - M.1967 yıllarını kapsayan 213 defterden
oluşmaktadır. Rumeli, Anadolu, Küçük Evkâf,
Dersaâdet, Hicâz, Yeni Tafsiller, Tafsil-i Nizâmât
serilerinden müteşekkil olan Tafsil Defterleri’ne,
bazı Hazîne (Atîk) ile Şâhsiyet Defterleri’nde önemli
mevzuların ayrıntısı için başvurulmasına dair
derkenarlar bulunmaktadır.
Ferman Defterleri;
Ferman, Divân-ı Hümâyun
veya Paşakapısı’ndaki divanlarda alınan kararlara
göre yazılıp padişahın tuğrasının çekildiği emirlere
verilen isimdir. Ferman Defterleri H.1063-1339
(M.1653-1921) yılları arasında tutulan 8 adet
defterden oluşur. Defterlerde, vakıflarla alakalı
buyrulan fermanlara ilişkin ferman tafsil kayıtları,
hüküm, nişan, emirnâme, berat, berat tafsili gibi
kayıtlar bulunur.
Evâmir Defterleri;
Evâmir Defterleri, vakıf akâr,
hayrât, tamir, keşif, görevli vb. hususlarla ilgili yazılan
emirnâme, ahkâm, nişan, tezkire ve ilmühaber gibi
kayıtların bir araya getirildiği defterlerdir. Bu belge
türleri haricinde berat, muhasebe, tamir ve keşif