Teknolojide ve bilimde yaşanan hızlı değişimler ile birlikte bilgi paylaşımı, basılı ortamdan elektronik ortama taşınmaktadır. Bunun sonucunda elektronik yayınlar her geçen gün daha da artmaktadır. Artan elektronik yayınların belli bir standarda sahip olması, bu yayınlardan yararlanan araştırmacıların doğru bilgiye ulaşmasında kilit rol oynamaktadır. Bu standardı sağlamaya yönelik üretilen çözümlerden en önemlisi indekslerdir. İndeksler, dergileri ve kitapları performans analizine tabi tutarak listelemekte, böylece başarılı yayıncıların yer aldığı bir havuz oluşturmaktadır.
Dünyada ticari ve ticari olmayan kurumlar tarafından oluşturulmuş çok sayıda indeks bulunmaktadır. Akademik değerlendirmelerde en çok dikkate alınan indeks platformlarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür.
WEB OF SCIENCE (WOS): Clarivate Analytics tarafından hizmete sunulan WOS, dünyada akademik değerlendirmelerde en çok kullanılan atıf veri tabanıdır. İçerisinde Science Citation Index Expanded (SCI-EXPANDED), Social Sciences Citation Index (SSCI), Book Citation Index (BKCI-S) gibi önemli indeksleri barındırır.
SCI-EXPANDED ve SSCI, alanında en başarılı dergilerin yer aldığı indekslerdir. 2021 yılı itibariyle bu iki ayrı indeks türü SCI-EXPANDED başlığı altında birleştirilmiştir.
WOS içerisinde yer alan bir diğer indeks türü olan Emerging Sources Citation Index (ESCI), SCI-EXPANDED için başvurmuş ancak hala değerlendirme aşamasında olan dergilerin yer aldığı indekslerdir.
SCOPUS: Dünyanın en büyük yayıncılarından biri olan Elsevier tarafından 2004 yılında kurulmuştur. İçerisinde yirmi bine yakın dergi barındırmaktadır.
DOAJ: Açık erişimli dergilerin indekslendiği platformdur. DOAJ 2003 yılında, açık erişimli dergilerde standart sağlayarak yağmacı (predatör) dergileri önlemek amacıyla kurulmuştur.
PUBMED: National Institutes of Health (NIH) tarafından hizmete sunulan biyomedikal atıf veri tabanıdır. Pubmed Medline ve Pubmed Central olmak üzere iki adet indekse sahiptir. Dergi değerlendirme açısından kriter farkı bulunmayan iki indeksin temel farkı Pubmed Central içerisinde yer alan dergilerin büyük çoğunluğu açık erişimli dergilerdir.
TR DİZİN: ULAKBİM tarafından oluşturulan TR Dizin, Fen ve Sosyal Bilimler alanında yayın yapmakta olan dergileri indekslemektedir. TR DİZİN, özellikle de Türkiye'de yayın yapan dergileri değerlendirmek için önemli bir platformdur.
İNDEKSLERİN DERGİ SEÇME KRİTERLERİ:
Her kurumun dergi değerlendirme kriterleri değişiklik göstermektedir. Ancak indekslerin en çok önem verdikleri konuları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.
- Derginin düzenli bir şekilde yayın hayatını sürdürmesi,
- Bilimsel literatüre katkıda bulunması,
- Yüksek atıf alan yayınları içermesi,
- Etik kurallara uygun yönetilmesi,
- Yönetim politikasının şeffaf bir şekilde yürütülmesi,
- Uluslararası yayınları barındırması
PERFORMANS DEĞERLENDİRME SÜRECİNDE SIK KULLANILAN KAVRAMLAR
Dergi ve yayın değerlendirme sürecinde her platformun kendine ait özel ölçütleri bulunmaktadır. WOS içerisinde kullanılan temel değerlendirme kriteri Impact Factor iken Scopus içerisinde Citescore'dur.
IMPACT FACTOR (ETKİ FAKTÖRÜ): Akademik performans değerlendirme sürecinde en çok önem verilen başarı ölçütüdür. Etki faktörü bir derginin başarı derecesini ifade eder. Derginin başarı derecesi içerisinde yer alan yayınların başarısını da göstermektedir. Bu nedenle yüksek etki faktörüne sahip dergilerde yayın yapmak akademik değerlendirmelerde oldukça önemlidir.
Etki faktörü WOS platformunda kullanılan bir değerlendirme ifadesidir. Bu nedenle sadece WOS içerisinde SCI-EXPANDED ve SSCI olarak indekslenmiş dergilerde bu ifade yer almaktadır. Diğer platformlarda veya bu iki indeksin dışındaki WOS indekslerinde de etki faktörü aranmamalıdır.
Dergi etki faktörünün hesaplanmasında kullanılan formül şu şekildedir:
Örnek formülde 2019 yılının etki değeri hesaplanmaktadır. Bunun için 2017-2018 yılında yayınlanmış yayınların aldığı atıflar, 2017-2018 yılında yayınlanmış atıf alabilen (Citable Items) yayınların sayısına bölünmektedir.
**Hesaba katılan atıf sayıları sadece WOS içerisindeki indekslerden alınan atıflardır.
**Citable Items araştırma makalesi, derleme ve vaka raporlarını içerir. Bu nedenle etki değeri hesaplanırken paydada yer alacak sayı, sadece bu üç yayın türünün toplamıdır.
**Her yıl Haziran ayında bir önceki yılın etki değeri açıklanmaktadır. Örneğin 2020 yılında dergilerin etki değeri 2021 yılı Haziran ayında açıklanacaktır.
AVERAGE JOURNAL IMPACT FACTOR (Q DEĞERLERİ): Dergiler kendi alanlarında etki değerlerine göre sıralanmaktadır. Sıralanan liste içerisinde ilk %25 lik dilim içerisinde yer alan dergiler Q1 dergileridir. İlk 50 içerisinde yer alan dergiler de Q2 olarak değerlendirilmektedir. Q değerleri akademik değerlendirmelerde Impact Factor ile birlikte dikkate alınan önemli bir kriterdir.
Örneğin A dergisi alerji konu alanında yayın yapmaktadır. Bu konu alanında dergiler etki değerine göre sıralandığında A dergisi 20.sırada yer alıyorsa Q1 dergisidir.
Dergiler Q1, Q2, Q3 ve Q4 olarak listelenmektedir. Ancak başarı kriteri olarak en çok dikkate alınan dergiler Q1 ve Q2 dergileridir.
IMPACT FACTOR WITHOUT SELF CITATION: Dergilerin veya yazarların kendi makalelerine atıf yapma oranıdır. WOS editörleri, bu oranın % 20 yi geçmemesini tavsiye etmektedir.
IMMEDIACY INDEX: Kısa sürede oluşan etki değerini ölçen indekstir. Derginin güncel konulara eğilimini göstermektedir. Burada yer alan yayınlar WOS platformunda “Hot Topic" olarak ifade edilmektedir.
CITESCORE: Scopus platformunda kullanılan performans değerlendirme göstergesidir. Derginin son 4 sene içerisinde yayınladığı makalelerin 4 senede aldığı atıflara oranı hesaplanmaktadır.
H-INDEKS: Araştırmacıların üretkenliğini ve yayınların atıf dağılımlarını ölçen bir metriktir. N sayıda h-indekse sahip olmak için N sayıda yayının en az N sayıda atıf almış olması gerekmektedir. Örneğin h-indeks değerinin 10 olması için, yazara ait 10 makalenin her birinin en az 10 atıf alması gerekmektedir. H-indeksin 13 olması içinse 13 yayının her birinin en az 13 atıf almış olması gerekmektedir.
