Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler bilgi üretim ve paylaşım sürecini de değiştirmiştir. Artık bilim insanları, araştırma çıktılarını basılı ortam yerine elektronik ortamda paylaşmayı tercih etmektedir. Bu da elektronik kaynakların birinci bilgi kaynağına dönüşmesini sağlamıştır. Ancak elektronik kaynaklara erişmek her zaman kolay olmamaktadır. Özellikle de kaynakların bulunduğu platformların yüksek abonelik ücreti talep etmesi araştırmacıların bireysel olarak yaptığı çalışmalarda kaynak bulmasını zorlaştırmaktadır. Kütüphaneler, kullanıcıların ihtiyaç duydukları kaynakları sağlamak için veri tabanları ile abonelik sözleşmesi imzalamaktadır. Fakat kütüphanelerin de abone olduğu kaynaklar belirli sınırlara sahiptir. Bu süreçte dünyada bilimsel paylaşımı hızlandırmak ve kolaylaştırmak adına “Açık Erişim (Open Access-OA)" hareketi ortaya çıkmıştır. Kısaca açık erişim, bilimsel yayınların tam metninin yasal yollarla ücretsiz bir şekilde herkese açık olarak sunulmasıdır.
Açık Erişim, 2001 yılında yayımlanan Budapeşte Açık Erişim İnisiyatifi bildirisinde “Bilimsel literatürün İnternet aracılığıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olması." biçiminde tanımlanmıştır.
Araştırma makalelerine açık erişimi sağlayabilmek için “açık erişim arşivleri" ve “açık erişimli dergiler" olmak üzere iki temel araç vardır:
•Açık Erişim Arşivleri (e-baskı sunucuları), üniversite ve araştırma kurumlarının kendi bünyesinde üretilen araştırma makalelerini tek bir ortamda toplaması sonucu ortaya çıkmış elektronik arşivlerdir. Burada yer alan makalelerin tam metninin erişimi açık sunulması ve telif hakkı ihlalinin önlemesi için bazı şartlar bulunmaktadır. Bu şartlardan ilki makalenin, açık erişimli dergilerde yayınlanmasıdır. Bir diğer önemli şart ise makalenin yayınlandığı dergi, yayının arşivde yer almasına izin vermiş olması gerekmektedir. Dünya çapında birçok derginin bu süreçte açık erişime destek olmak amacıyla yayınların paylaşılmasına ve arşivlere eklenmesine izin verdiği bilinmektedir. Günümüzde artık Açık Erişim Girişimi standardına uyumlu arşivler oluşturmak ve arşivleri yaşatmak için kullanılmak üzere açık-kaynak yazılımı oluşturulmuştur durumdadır. Dünya genelinde birçok üniversite ve araştırma kurumu bu yazılımlardan yararlanmakta ve araştırma çıktılarını tüm bilim dünyasıyla paylaşmaktadır.
Açık Erişimli Dergiler, yayınları ücretsiz bir şekilde herkesin kullanımına açan dergilerdir. Açık erişimli dergiler hakem ücreti, redaksiyon çalışması ve sunucu alanı gibi ek masraflara sahiptir. Bu masrafları karşılaması için yayının yazarlarından ücret talep etmektedir. Açık bilimi ve açık erişimi artırmak amacıyla dünya genelinde ve ülkemizde açık erişim ücretleri için yazarlara destek fonları sağlanmaktadır.
Açık erişimli dergileri belli bir standartta tutmak ve yağmacı dergilerden yazarları korumak adına Doaj veri tabanında açık erişimli dergiler indekslenmektedir.
Açık erişime dair detaylı bilgilere aşağıda listelenmiş adreslerden ulaşabilirsiniz.
https://ankos.org.tr/tr/acik-erisim/
https://www.openaire.eu/
https://book.fosteropenscience.eu/en/book.pdf
**Konuya ilişkin detaylara Peter Suber'in “Open Access Overview“ adlı çalışmasında bulabilirsiniz.
